MUZYKODRAMA W TERAPII RODZICÓW
Objęcie terapią tylko dziecka znerwicowanego i autystycznego kryje
w sobie niebezpieczeństwo utwierdzenia rodziców w przekonaniu, że
przyczyny trudności w porozumiewaniu się z otoczeniem tkwią właśnie
w dziecku. Rezultaty uzyskiwane przez M.R.Glucka i M.M.Tannera wskazują
, że przy włączeniu matki i ojca do psychoterapii dziecka poprawę
stanu zdrowia dziecka uzyskiwano w 85 % przypadków. Przy pracy tylko
z matką poprawę otrzymywano w 55 % przypadków. Natomiast psychoterapia
ograniczona jedynie do oddziaływania na dziecko może w skutkach
spowodować nawet pogorszenie jego stanu zdrowia.
Przy podejmowaniu terapii rodziców dziecka należy liczyć się z
ich strony z różnymi rodzajami motywacji decydującymi o zgłoszeniu
się z dzieckiem do terapeuty. Matki czasami traktują go jako narządzie
kary dla dziecka. Oczekują, że terapeuta będzie korygował zachowanie
dziecka poprzez karanie go, zastępował w tym rodziców. Odmiennym
rodzajem motywacji podejmowania kontaktów z terapeutą jest chęć
rozwiązania swoich własnych problemów. W tym przypadku dziecko jest
tylko pretekstem usprawiedliwiającym wizytę.
W obu sytuacjach rolą terapeuty jest doprowadzenie do tego, aby
rodzice przyjęli odpowiedzialność za to, co się dzieje i co będzie
się działo z dzieckiem oraz czynnie włączyli się w proces terapeutyczny
dziecka.
Formy pracy z rodzicami mogą być różne. Mogą to być zebrania grupy
rodziców, bądź indywidualne kontakty terapeuty z rodzicami i, np.
z nauczycielką w przedszkolu. Celem tych kontaktów byłoby nawiązanie
współpracy nauczycielek i rodziców, wspólna analiza sytuacji, ustalenie
celów i sposobów działania.
Atrakcyjną i znaczącą w terapii metodą jest maksymalne pobudzanie
rodziców do aktywności i do eksperymentowania z nowymi zachowaniami,
wchodzenie w rożnego rodzaju interakcje, samodzielne rozwiązywanie
problemów emocjonalnych w ramach grup terapeutycznych.
Podobnie jak w terapii dzieci, tak i z rodzicami można pracować
przy pomocy technik muzyczno-dramatycznych. Muzyka może katalizować
i sprzyjać wyzwoleniu zablokowanej energii emocjonalnej. Przy jej
pomocy można nauczyć usuwać napięcie psychofizyczne. W trakcie rozmaitych
zadań muzycznych (twórczych) można nauczyć się nowych zachowań
społecznych i emocjonalnych. Można także wpływać na powstawanie
intensywnych przeżyć piękna.
Gdy chcemy pokazać matce czy ojcu odwrotna stronę ich silnych związków
z innymi ludźmi, korzystamy z technik psychodramatycznych. Jeżeli
w trakcie odgrywania sceny rodzic zorientuje się, że określona
postawa poddana jest krytyce pozostałych członków grupy, to czasem
bez głębszego wglądu staje się bardziej elastyczny w życiu. W czasie
spotkań powinno się przedstawiać nurtujące rodziców problemy kontaktów
z innymi ludźmi, a następnie omawiać je według przykładowego schematu:
1.Jaką one wyznaczały sytuację (prawdziwą czy fikcyjną )?
2.Jakich dotyczyły osób?
3.Co pacjent czuł i myślał odgrywając ją?
4.Jakie są wrażenia pozostałych osób z grupy?
Techniki psychodramatyczne są w praktyce stosowane bardzo rozmaicie,
często we wzajemnym połączeniu, w zależności od cech uczestników,
stopnia ich autonomii i ogólnej koncepcji terapeutycznej.
Cenną metodą psychoterapeutyczną jest r e l a k s rozumiany jako
zwolnienie psychofizyczne, czyli wyeliminowanie naprężenia mięśni,
naczyń krwionośnych i układu nerwowego. Dobrze jest poprzedzać odgrywanie
scen i omawianie przedstawionych problemów wykonywaniem ćwiczeń
relaksacyjnych i autogennych.
Poniżej przedstawiam istotę niektórych technik relaksacyjnych :
1.Psychocybernetyka wg Maltza - aparat psychiczny człowieka działa
jak maszyna cyfrowa, do której można wprowadzić określony program,
a tym samym sterować jego zachowaniem i zmieniać jego mniemanie
o sobie. Jednym z ważnych elementów techniki budowania pozytywnego
obrazu siebie jest przypominanie sobie, wyobrażanie na nowo i rozpamiętywanie
sytuacji, w których działaliśmy z sukcesem.
2.Transformacja energii wg Laury Huxley - kiedy jesteśmy naładowani
gniewem i złością powinniśmy rozpocząć prywatna wojnę z samym sobą
: rytmicznie napinać i rozluźniać mięśnie, uderzać w piłkę lub
gruszkę bokserską. Uderzając należy złościć się na swoich rodziców,
dzieci, znajomych. Dobrze jest głośno i wyraźnie wymawiać, kogo
się bije i za co.
3.Technika relaksacji wg Jacobsona - napinanie i rozluźnianie mięśni
służy wyuczeniu zdawania sobie sprawy z różnicy wrażeń płynących
z mięśnia napiętego i rozluźnionego. Następnym etapem relaksacji
jest napinanie potrzebnej do jakiejś pracy grupy mięśni, pozostałe
są rozluźnione.
4.Trening autogenny wg Schultza - szerokie zastosowanie w leczeniu
wspomagającym przy różnego rodzaju zaburzeniach psychosomatycznych,
hormonalnych, w neurologii, foniatrii, położnictwie, stomatologii,
przy drobnych zabiegach chirurgicznych. Stan autogenii jest podobny
do stanu hipnozy, świadomość jest zachowana, ale ograniczona do
poczucia istnienia i egzystencji.
A oto kilkanaście przykładów technik muzyczno-dramatycznych polegających
na działaniu i kontakcie interpersonalnym:
1. Monolog - forma rozmowy z samym sobą dla uzyskania lepszego wglądu
we własne postępowanie i własną sytuację życiową. Czasami jest to
wypowiadanie własnych myśli, np. "byłbym szczęśliwy, gdyby.....": czasami opis marzeń (np. idealny partner); alter ego (druga
osoba ujawnia ukryte myśli i rzeczywiste pobudki).
2. Sobowtór - jeden z aktorów pomocniczych wczuwa się w uczucia ojca
, matki. Stara się wyrazić ich leki, wrogość czy miłość, to czego
oni nie potrafią uczynić. Prowokuje ich do akceptacji lub sprzeciwu;
inna wersja: kilku sobowtórów - każdy z nich odgrywa inny aspekt
osobowości rodzica, np. aktualny stan, jestem dziecko, jestem
przyszłość.
3. Soliloqium - odgrywając z kimś jakieś zdarzenie, od czasu do czasu
na głos (na stronie) dzielimy się z widownią swoimi przeżyciami.
4. Przedstawianie samego siebie w różnych rolach społecznych - technika
ta ujawnia te wzory zachowania, które sa istotnym źródłem trudności
w życiowych interakcjach.
5. Wymiana ról - bardzo popularna technika w terapii małżeństw, ujawnia
wzajemne zrozumienie.
6. Dublowanie roli - w tej samej roli występuja różni uczestnicy.
7. Lustro - pacjent lub terapeuta odtwarza w sposób
"lustrzany" zachowanie
innej osoby, naśladując jego typowe zachowania oraz wskazując ukryte
motywy, z których nie zdaje sobie sprawy. Metoda ta jest stosowana
wobec osób milczących, zamkniętych w sobie, z trudnościami nawiązania
kontaktu w grupie.
8. Inscenizowanie bajek - stosuje się wobec osób odmawiających udziału
w tworzeniu ról z życia.
9. Procedura autorealizacji - uczestnik w toku sesji psychodramatycznej
wyraża swe pragnienia i nadzieje poprzez odgrywanie scen obrazujących
spełnienie się tych pragnień i nadziei.
10. Pantomima - przedstawianie zadanych tematów. Pozostali uczestnicy
zgadują i głośno wyrażają słowami, to co było przedstawione. Przykładowe
zadania: szukam towarzystwa, zakazany owoc, moi rodzice, zalecanie
się itp.
11. Psychogimnnastyka wg Junowej - marsze fabularne (pod wiatr,
nad przepaścia, na kładce, do pracy), marsze z zamknietymi oczami
(omijanie, zderzanie się, podawanie sobie rak), rytmiczne ruchy,
taniec przyjazne gesty.
12. Muzykodrama - wykonywanie działań scenicznych przy wsparciu muzycznym.
Na bezpośredni użytek rodziców przeznacza się instrumenty perkusyjne,
na których grając ujawniają oni wzajemne stosunki i specyficzne
postawy, np.
instrumentalne dialogi (diagnozowanie o stanach emocjonalnych, drażliwości,
itp.)
improwizacja (ujawnia zahamowania, bierność lub agresywność),
integracyjne muzykowanie (wykonywanie prostych układów rytmicznych,
śpiewanie piosenek),
muzyczny portret - malarstwo dźwiękowe ilustrujące pacjenta.
Podsumowanie
Przedstawione w zarysie techniki muzyczno-dramatyczne ułatwiają
rodzicom zrozumienie własnych ról życiowych. Uświadomienie sobie,
że można nimi swobodnie manipulować, zmniejsza lęk i zachęca do
aktywnej i twórczej postawy wobec życia, staje się źródłem nadziei
i optymizmu dot. pozytywnej przyszłości własnych dzieci.
W terapii dziecka z emocjonalnymi zaburzeniami mowy należy współdziałać
z rodzicami, a czasami objąć ich odrębna terapia. Uaktywnienie werbalne
dziecka powinno mieć miejsce nie tylko w przedszkolu, ale przede
wszystkim w domu rodzinnym. Dziecko powinno słyszeć w otoczeniu
mowę wyraźną, emitowana w umiarkowanym tempie. Rodzice powinni często
rozmawiać z dziećmi, czytać i opowiadać. Takie sytuacje są najkorzystniejsza
forma aktywizacji werbalnej dziecka. Mowa jest wyrazem uczuć i emocji.
Bezpośredni kontakt z matka lub ojcem, czasem nawet fizyczny (siedzenie
na kolanach, przytulenie się w czasie opowiadania baśni, itp.)
wzmacnia więzi uczuciowe między dzieckiem a rodzicami.
Proponowane techniki muzyczno-dramatyczne mogą być przydatne w
przedszkolu, szkole i w domu. Z powodzeniem mogą one służyć jako
pomocnicze narzędzia diagnostyczne i formujące osobowość. Terapeuta,
który traktuje wymienione techniki jako procedurę zbierania danych,
stoi na stanowisku, że zachowania są wskaźnikami zdarzeń i przedmiotów.
Analizując zastosowanie m u z y k o d r a m y jako metody badawczej
i terapeutycznej można wymienić dwa rodzaje zachowań, które mogą
być wskaźnikami:
a) emanacyjnymi (symptomatycznymi),
b) sensownymi (instrumentalnymi),
W pierwszym przypadku zachowanie się jest jedynie projekcja nieuświadomionych
tendencji dążeniowych, w drugim natomiast - świadomą i celową ekspresją
z dobranymi odpowiednimi narzędziami i środkami. We wszystkich jednak
przypadkach mamy do czynienia z tzw, wskaźnikiem dyspozycyjnym.
Wychodzi się bowiem z założenia, że na ogół im swobodniej i pewniej
w sytuacji fikcyjnej odegrane będą rzeczywiste i fikcyjne role,
tym lepsze będzie odegranie tych i podobnych ról w naturalnych warunkach.
Starając się ocenić wskaźnikową funkcję technik muzyczno-dramatycznych,
wypada stwierdzić, że trafność ich trudno uznać za idealna. Niedoświadczonemu
terapeucie trudno jest uniknąć pomieszania, np. spontaniczności
i naturalnej ze spontanicznością dramatyczną, plastyczności patologicznej
z plastycznością normalna.
Jaki jest zatem sens stosowania technik muzyczno-dramatycznych
w terapii dziecka z emocjonalnymi zaburzeniami mowy?
Poznanie dziecka jest możliwe jedynie wówczas, gdy swobodnie i
bezpiecznie ujawnia ono swoje uczucia. Zatem podstawowym celów podejmowanego
działania jest ułatwianie dziecku ekspresji emocji. Może to nastąpić
tylko w atmosferze pełnej akceptacji tego, co dziecko uzewnętrznia
mimiką, gestem, słowem, podczas zabaw dowolnych lub inscenizowanych,
w odpowiedzi na testy projekcyjne czy w czasie ćwiczeń ruchowych.
Jakkolwiek techniki stosowane w psychoterapii dzieci zaburzonych
emocjonalnie są różnorodne, można jednak powiedzieć,że istnieją
wspólne zasady ich stosowania i cele jakim służą. Takimi wspólnymi
cechami są: etapowość działań, a także (niezależnie od metod ich
realizacji) cele podejmowane podczas kolejnych etapów pracy z dzieckiem.
Pierwszy etap pracy z dzieckiem zmierza do coraz lepszego poznawania
jego osobowości, do zrozumienia, jakie sytuacje są dla niego szczególnie
trudne, jakie jego potrzeby nie są zaspokajane w środowisku rodzinnym,
jak dziecko reaguje na zachowanie innych osób wobec niego. Szuka
odpowiedzi na pytania, jak dziecko reaguje na członków rodziny,
jakie relacje uczuciowe są pomiędzy nimi, jakie są pragnienia dziecka,
co wzbudza jego niepokój i lęk?
Ujawnianie emocji jest trudne dla dziecka. Początkowo wyraża je
ono w sposób pośredni
(rysunek, scenotest, zabawa lalkami ), rzutując swoje doznania
na postacie z bajek, narysowane osoby, lalki. Stopniowo w atmosferze
aprobaty dziecko zaczyna w sposób bezpośredni i prosty ujawniać
coraz więcej emocji. Ujawniając je i wielokrotnie powracając do
tych samych sytuacji odreagowuje swoje napięcie emocjonalne. Realizacji
tego celu służą ćwiczenia relaksacyjne, oddechowe, ruchowe, muzykoterapia,
dramatyzacja, zabawa lalkami. W końcowej fazie w pracy z dzieckiem
działania terapeuty zmierzają do zmiany zachowania dziecka poprzez
proponowanie jemu innych, nowych wzorów zachowań.
Proponowana metoda posiada liczne walory i można ją zaliczyć do
aktywnych metod terapeutycznych. Chodzi tu bowiem o wychowanie poprzez
działanie i stworzenie dzieciom i rodzicom warunków do własnej,
twórczej aktywności wyrażającej się w umiejętności rozwiązywania
problemów i porozumiewania się z innymi ludźmi. Chodzi więc o rozwój
emocjonalny, fizyczny, percepcyjny, umysłowy, estetyczny i społeczny.
W muzykodramie można więc znaleźć sposób na jednoczenie się ze światem.
Mgr Władysław Pitak (logopeda, psychoterapeuta rodzinny)
P.S. Prezentowany materiał jest uproszczoną wersją fragmentów
pracy dyplomowej Władysława Pitaka pt: "Techniki muzyczno-dramatyczne
w terapii dzieci z emocjonalnymi zaburzeniami mowy" napisanej w
Podyplomowym Studium Logopedycznym Instytutu Filologii Polskiej
Uniwersytetu Gdańskiego pod kierunkiem doc. Dr hab. Hanny Jaklewicz,
Gdańsk 1987.
Osoby zainteresowane oryginalnym tekstem wraz z przypisami i
bibliografią proszone są o kontakt telefoniczny (94) 340-60-06)
lub e-mailowy: logos@logos.pomorze.pl
Pod wyżej wymienionym adresem można także zamówić kasety magnetofonowe,
płyty CD, nagrania wideo i inne gotowe materiały terapeutyczne
przydatne dla specjalistów i rodziców.
|